«سختی های دنیا، کتاب عبرت و تجربه است»
امیرالمومنین علیه السلام در خطبه هشتاد و هشتم نهج البلاغه می فرماید: «و فی دون ما استقبلتم من عقب و ما استدبرتم من خطب معتبر» « برای شما مردم، در مشقت و سختی هایی که رو به سوی آنها می روید و در آن حوادث بزرگی که پشت سر گذاشته اید، عواملی برای عبرت و تجربه وجود دارد».
برای ما انسان ها، همه اتفاقات پیرامون و آزمون و خطاهایی که در زندگی داریم می تواند مایه کسب تجربه باشد و همچنین وسیله ای برای نزدیک شدن به درگاه خداوند. در این صورت اگر بار دیگر خودمان یا فرد دیگری را در آن موقعیت و تحت همان آزمایش دیدیم به راحتی می توانیم راه حل مناسبی برای آن پیدا کرده و رفتاری شایسته تر از قبل بروز دهیم.
در بحران ها و سختی هایی که در زندگی هر فردی پیش می آید، روزنه هایی برای نجات و رستگاری آن فرد وجود دارد که باید دقت کند و با استفاده از تجربه دیگران، آن روزنه ها را ببیند و مراقب باشد که با بی صبری و کم طاقتی آن دریچه ها را به روی خود نبندد تا زمینه ساز رشد شخصیت و شکوفایی استعدادهای درونی اش باشد.
هر سختی و مشقّتی برای اینکه آسان شود نیاز به وسیله و روش برخورد متناسب با خود دارد تا بتوان به کمک آن، مشکل را از میان برداشت. شما برای اینکه بتوانید پیچ یا مهره ای را باز کنید باید آچاری را به کار گیرید که متناسب و هم اندازه با همان پیچ و مهره ساخته شده است. اگر آچار متناسب نباشد، علاوه بر اینکه پیچ باز نمی شود ممکن است مشکلاتتان را نیز دوچندان کند. مثلا شما هیچگاه نمی توانید با پیچ گوشتی، چرخ ماشین را تعویض کنید. چرا که پیچ گوشتی وسیله متناسب چنین کاری نیست. و یا اگر برای باز کردن مهره شماره ده از آچار شماره یازده استفاده کنید، هیچ آچار ده دیگری نخواهد توانست این مهره را باز کند چرا که آچار بزرگتر باعث هرز شدن لبه های مهره می شود و استفاده نکردن از آچار مناسب باعث بیشتر شدن مشکلات شما خواهد شد.
همه ما انسانها به فراخور حال خود مشکلات و سختیهایی در زندگی داریم که برای هموار شدن مسیر زندگی و رسیدن به کمال باید این سختیها و مشکلات را با ابزار متناسب با همان مشکل حل و فصل کرد. بعضی از مشکلات ما انسانها مادی است. و از جمله ابزار مادی ای که حلال برخی مشکلات است، پول می باشد. مثل مشکل زندگی کردن در خانه کوچک و نیاز به خرید خانه ای بزرگتر. اما برخی دیگر از این مشکلات، معنوی، و یا ترکیبی از معنوی و مادی می باشند که با ابزار مخصوص به خودشان باید با آنها روبرو شد.
تقوا، توکل و صبر ابزارهای معنوی اند که انسان می تواند به وسیله آنها امتحانات الهی را با موفقیت پشت سر گذارد و اسباب توجه و الطاف الهی را فراهم آورد. (من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب – هر کس تقوا پیشه کند خداوند راه نجاتی برای او فراهم می کند و او را از جایی که گمان ندارد، روزی می دهد. و من یتوکّل علی الله فهو حسبه – و هرکس بر خداوند توکل کند (این توکل) کفایت تمامی امورش می کند. طلاق 2 و 3).
می بینید که خداوند یکی از راههای نجات را تقوا نام می برد و انسان متّقی را مشمول رحمت بی کران خود قرار می دهد. و همچنین کسی که به خداوند توکل کند دیگر نباید چشم امید به جایی دیگر داشته باشد. البته این دو ابزار زمانی تأثیر خود را خواهند گذاشت که با صبر عجین باشند چرا که انسان برای موفقیت و پیروزی نیاز به یاری و همراهی خداوند دارد و خداوند یاری و کمک خود را در صبر قرار داده است ( و اصبروا إنّ الله مع الصابرین – صبر و استقامت کنید که خداوند با صابرین است. انفال 46). امیر مؤمنان علی (ع) در روایتی زیبا مىفرماید: یکى از صفات برجسته انسانى صبر و استقامت است، ایمان بى صبر و استقامت، بسان تن بى سر است که بصورت یک لاشه غیر مفید در مىآید. (وَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَانَّ الصبر مِنَ الایمانِ کَالرَّأسِ مِنَ الْجَسَدِ وَلا خَیْرٍ فى جَسَدٍ لا رَأسَ مَعَهُ وَلا فى ایمانٍ لا صَبْرَ مَعَهُ - شرح نهج البلاغه ج 8 ص 232) به راستى صبر و استقامت رمز موفقیت، و اساس ترقى و تکامل و شالوده نیل به هدف است مثلا سرباز بى استقامت در جبهه جنگ خود را تسلیم دشمن مىکند و سلاح و سنگر را در اختیار دشمن مىگذارد.
توجه به تاریخ پیشینیان و بررسی عملکرد آنان در برابر آزمایشهای الهی و سختیهای دنیا برای پندپذیری و آماده ساختن روح انسان نسبت به امتحانات پروردگار بسیار موءثر است. اصولاً اگر انسانی در مسایلی که برای او پیش میآید احساس تنهایی کند از نیروی صبر و مقاومتش کاسته خواهد شد امّا توجه به این حقیقت که این مشکلات و آزمایشهای سخت الهی برای همه اقوام و ملتها در طول تاریخ وجود داشته است سبب افزایش نیروی پایداری انسان میگردد و به همین دلیل قرآن مجید به طور مکرر برای دلداری پیامبر و تقویت روحیه او و موءمنان اشاره به تاریخ گذشتگان و حوادث دردناک زندگی آنها میکند. (وَلَقَدْ کذّبت رُسل مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلی ما کُذِّبُوا وَاُوذُوا حتّی اتاهُمْ نَصْرُنا وَلا مُبَدِّلَ لِکَلماتِ الله وَلَقَدْ جاءَکَ مِنْ نَبإی المُرْسَلین - پیش از تو نیز پیامبرانی تکذیب شدند و در برابر تکذیبها، صبر و استقامت کردند و (در این راه) آزار دیدند، تا هنگامی که یاری ما به آنها رسید(تو نیز چنین باش و این یکی از سنتهای الهی است) و هیچ چیز نمیتواند سنن خدا را تغییر دهد و اخبار پیامبران به تو رسیده است. انعام 34).
اشتباه شما این است که می خواهید خودتان راه حلی برای پشت سر نهادن امتحانات الهی و سختیهای دنیا پیدا کنید، در صورتی که خداوند راه پشت سر گذاردن این امتحانات را تقوا، توکل و صبر بیان نموده است. در این مدت که با مشکلات و سختیها روبرو هستید، چه مقدار از روش خداوند برای مقابله با آنها استفاده نمودید؟ چرا به جای اینکه مدام از وضعیت به وجود آمده گلایه کنید که سرانجامش کفر به خداوند است، سعی نکردید با رعایت تقوا این امتحانات را اسبابی برای پرورش خود بدانید و بدین سبب شکرگذار خداوند باشید. چرا با صبر و توکل بر خداوند سعی نکردید این سختی ها را آسان کنید. چرا حتی یکبار هم سعی نکردید به حکمت این سختیها توجه کنید و اینکه از خداوند حکیم انجام کار بیهوده محال است. کسی که خالق تمام عالم است و به تمام هستی وجود داده است، نیازمند نیست که نیاز خود را با سختی دادن به مخلوقاتش برآورده کند. این مخلوقاتند که به بخشش و رحمت بی کران الهی نیازمندند.
دانش آموز زمانی که تکالیف محوله از سوی معلم را انجام ندهد و یا با سهل انگاری انجام دهد، علاوه بر اینکه باید خود را برای رفوزه شدن و تحمّل مشقت دوباره تحصیل در همان پایه آماده کند، سختی تحمّل تنبیه معلم و شرمندگی در حضور دوستان و خانواده را نیز باید به دوش کشد. با اینکه تنبیه معلم باعث آزردگی و به مشقت افتادن دانش آموز می شود اما تنها با این روش می توان دانش آموز را نسبت به غفلت و خطایش هوشیار و آگاه کرد.
دانش آموزی که در برابر تنبیه معلم از خود سرسختی نشان می دهد و در مقابل دلسوزی های او کج دهنی می کند، در حقیقت به غفلت و خطاهای خود افزوده است و در نتیجه باید تنبیه بیشتر و سخت تری را از جانب معلم و ناظم مدرسه تحمل کند. البته چنین دانش آموزی تا زمانی که تنبیه می شود، باید خوشحال باشد،! چرا که هنوز او را از مدرسه اخراج نکرده اند و کسانی هستند که به آینده اش اهمیّت می دهند. در نتیجه فرصت بازگشت و جبران خطاها نیز برایش فراهم است. اما اگر از مدرسه اخراج و به حال خود رها شود معلوم نیست که دوباره فرصت جبران و بازگشت برایش به وجود خواهد آمد یا نه؟ و آیا آن مدرسه دوباره او را خواهد پذیرفت؟
ما انسانها دانش آموزان کلاس دنیاییم که برای قبولی و رسیدن به سعادت، ناگزیر به انجام تکالیف و دستورات پروردگار می باشیم. گاه سرپیچی از این تکالیف مستلزم تنبیه از سوی خداوند است و گاه صبر بر مصائب و سختیها، تکالیفی است که بر عهده ما گذاشته شده است. هر که از دستورات و تکالیف الهی سرپیچی کند علاوه بر اینکه به سعادت نخواهد رسید، باید منتظر عقوبت و تنبیه پروردگار نیز باشد. و هر که در مقابل تنبیه خداوند کج دهنی کند، باید تنبیه و عقوبت سخت تری را متحمّل شود که این تنبیه از جانب خداوند یا در این دنیا است و یا در آخرت. و خوشا به حال کسی که سختیها و تنبیه هایش در همین دنیا است و در آخرت عذاب نمی شود که عذاب آخرت بسیار از عذاب دنیا سخت تر و شدیدتر است. خداوند در سوره ابراهیم آیه 7 می فرماید: ( لئن شکرتم لأزیدنّکم و لئن کفرتم إنّ عذابی لشدید – اگر شکرگذاری کنید نعمت خود را بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسی کنید مجازاتم شدید است).
همانطور که دانش آموزان کلاس برای موفقیت در امر تحصیل نیازمند محبّت و از خودگذشتگی معلم اند، ما انسانها نیز برای رسیدن به سعادت و پشت سر نهادن مشکلات ناگزیر نیازمند به توجه و لطف پروردگار می باشیم و تا این لطف و توجه از جانب خداوند نباشد موفقیت و پیروزی حاصل نخواهد شد. قطعا دانش آموزان اگر در برابر امتحانات دشوار معلم که قادر به پاسخگویی آنها نمی باشند، از خود بی ادبی نشان ندهند و صبر را پیشه کنند، بیشتر مورد توجه و محبّت معلم قرار می گیرند تا زمانی که به نحوه امتحان گرفتن معلم بی ادبی و کج دهنی کنند.!
سؤالی که از شما دوست عزیز دارم این است که لطف و توجه خداوند چه موقع بیشتر شامل انسان می شود؟ زمانی که در برابر امتحانات الهی و سختیها ادب می کند و با صبر آنها را پشت سر می نهد و یا زمانی که با بی ادبی و کج دهنی زبان به شکوه و خدای نکرده کفران می گشاید؟
اشتباه دیگر شما این است که خالق خود را نمی شناسید و نمی دانید که دوستی و دوست داشتن خداوند از جنس دوستیهای زمینی نیست. ما انسانها در صورتی دیگران را دوست داریم که برایمان کاری انجام دهند و منافع ما را تأمین کنند. اینکه خداوند را به خاطر تأمین منافع مادیمان دوست بداریم، از جنس دوستیهای زمینی است. در حالی که دوست داشتن خداوند با شناخت حاصل می شود و شناخت خداوند با عبادت خالصانه امکان پذیر می باشد. یعنی اول باید خداوند را عبادت کرد تا دوست داشتنی که در نهاد انسان نهفته است خود را نمایان کند. هر چه شناخت و فهم نسبت به خداوند و اوصاف و افعالش بیشتر شود فرمانبرداری و اطاعت پذیری ما نیز از دستورات الهی بیشتر خواهد شد.
ای کاش همان گونه که ما انسانها حاضر نیستیم مادر و پدر و نزدیکانمان را رها کنیم و موجبات بی حرمتی اشان را فراهم آوریم، قدری نیز بیشتر در برابر خداوند ادب می کردیم تا شاید بدینوسیله بیشتر موجبات الطاف و توجه خداوند را کسب نماییم.
و ای کاش به معارف و آموزه های دینی امان بیشتر آشنا بودیم و می دانستیم که صبر در برابر امتحانات الهی تا چه اندازه مشکل گشاست. (و لنبلونّکم بشیء من الخوف و الجوع و نقصٍ من الاموال و الانفس و الثمرات و بشّر الصابرین – قطعا همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهش در اموال و جانها و میوه ها آزمایش می کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان (که پیروز این میدانند) بقره 154).
«مواجه با مشکلات»
تقوا و پرهیزکاری: همانطور که گفتیم از موءثرترین رمزهای موفقیت انسان که راه برون رفت وی را در گرفتاریها و مشکلات هموار میسازد و صبر و استقامت او را در برابر مشکلات دوچندان، تقوا و پرهیزکاری است که آیات بیشماری بر آن تأکید میورزد. (وَمَنْ یَتَّقِ الله یَجْعَل لَهُ مِنْ أمْرِهِ یُسراً - هر کس از خدای تقوا پیشه کند و پرهیزکار باشد خدا مشکلات کار او را آسان گرداند. طلاق 4). (یا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اِن تَتَّقُوا الله یَجْعَل لَکُمْ فُرْقاناً - ای اهل ایمان اگر خدا ترس و پرهیزکار شوید خدا به شما فرقان بخشد. انفال 29). همانطور که گفتیم تقوا و دل بریدن از غیر خدا باعث می شود تعلقات انسان به این دنیا اندک شود و در نتیجه تحمل سختیها و ناملایمات آسانتر.
(تقوا یعنی انسان در زندگی به گونه ای رفتار کند که رفتارش به هیچ وجه باعث نا رضایتی خداوند نباشد)
دنیاشناسی: یکی دیگر از عوامل موفقیّت و تمرین صبر، شناخت صحیح دنیا است که این جهان گذرگاهی بیش نیست و محل پاداش و مجازات نمیباشد، این حقیقت در جمله «اِنّا لله وَاِنّا اِلیهِ راجِعُون» به آن تصریح شده است، که ما به فرمان خدا آمده و به سوی او رجوع خواهیم کرد. بقره 155). پس غم و غصه برای جهان گذرا چه فایده ای جز حسرت خواهد داشت.
علم به آگاهی خداوند: توجه به این حقیقت که همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ میدهد و او از همه چیز آگاه است. کسانی که در یک مسابقه دشوار و طاقت فرسا شرکت دارند همین که احساس میکنند جمعی از دوستانشان در اطراف میدان مسابقه آنها را میبینند تحمل مشکلات برای آنها آسان میشود و با شوق و عشق بیشتری به نبرد با حوادث برمیخیزند. جایی که حضور چند نفر تماشاچی چنین اثری در روح انسان بگذارد توجه به این حقیقت که خداوند مجاهدتها و صبوری ما را در صحنههای آزمایش میبیند عشق و شوری وصف ناپذیری برای ادامه این جهاد در ما ایجاد خواهد کرد.( مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج1، ص 532)
توسل و الگوبرداری از رفتار ائمه (ع): یکی از بهترین روشها برای افزایش صبر و استقامت پیروی از مسیر اهل بیت (ع) است. با مطالعه در سیره و روش زندگی آن بزرگواران، به روش برخورد با مشکلات و مصیبتهایی که از جانب حکومتهای جبّار بر آنان تحمیل شد آشنا خواهید شد. و خواهید دید که بندگان برگزیده خداوند هم از امتحانات الهی مصون نبوده و با مشکلات و سختیهایی به مراتب شدیدتر از آنچه برای شما اتفاق افتاده است روبرو بوده اند. و همچنین در مواجه با مشکلات با توسل و استمداد، از آنان بخواهید در پیشگاه الهی شفیع شما باشند تا خدای نکرده با کم صبری و کم طاقتی موجبات نارضایتی خداوند فراهم نشود.
ما نیز به نوبه خود از خداوند می خواهیم که مشکلات پیش روی شما را هموار کند و به شما اجری برابر با اجر صابرین عطا نماید. توصیه ما به شما این است، در صورت امکان با شخصی که به مسائل و آموزه های دینی آشنا است مانند روحانی مسجد محل ارتباط بیشتری داشته باشید و در برخورد با مسائل از او کمک بگیرید. به امید موفقیت و پیروزی شما در تمامی مراحل زندگی.
گامها و...
